મનસા દેવી મંદિર, હરિદ્વાર ઉત્તરાખંડ

 મનસા દેવીનું પ્રસિદ્ધ મંદિર ભારતના પવિત્ર શહેર દેવભૂમિ ઉત્તરાખંડના  હરિદ્વારમાં શિવાલિક પર્વતમાળાના ઊંચા શિખર પર આવેલું છે. આ મંદિરમાં દેવીની બે દિવ્ય મૂર્તિઓ છે. એક મૂર્તિને ત્રણ મુખ અને પાંચ હાથ છે, જ્યારે બીજી મૂર્તિને આઠ હાથ છે.આ મંદિર, જેને બિલ્વ તીર્થ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે હરિદ્વારમાં પંચ તીર્થ (પાંચ તીર્થસ્થાનો) પૈકીનું એક છે .

આ મંદિર શક્તિનું  સ્વરૂપ મનસા દેવીના પવિત્ર નિવાસસ્થાન તરીકે જાણીતું છે અને ભગવાન શિવના મનમાંથી ઉદ્ભવ્યું હોવાનું કહેવાય છે . મનસાને નાગ (સર્પ) વાસુકીની બહેન માનવામાં આવે છે . તે ભગવાન શિવના માનવ અવતારમાં પુત્રી પણ માનવામાં આવે છે. મનસા શબ્દનો અર્થ ઇચ્છા થાય છે અને એવું માનવામાં આવે છે કે દેવી એક નિષ્ઠાવાન ભક્તની બધી ઇચ્છાઓ પૂર્ણ કરે છે. 

અહીં ભક્તો મનસા દેવીને તેમની ઇચ્છાઓ પૂર્ણ કરવા માટે પ્રાર્થના કરે છે તેઓ મંદિરમાં સ્થિત એક વૃક્ષની ડાળીઓ પર દોરા બાંધે છે. એકવાર તેમની ઇચ્છાઓ પૂર્ણ થાય છે, ત્યારે લોકો ઝાડમાંથી દોરા ખોલવા માટે ફરીથી મંદિરમાં આવે છે. દેવી માનસાને પ્રાર્થના માટે નારિયેળ, ફળો, માળા અને ધૂપદાં પણ ચઢાવવામાં આવે છે.

હરિદ્વારમાં સ્થિત આવા ત્રણ પીઠોમાંથી એક છે, અન્ય બે ચંડી દેવી મંદિર અને માયા દેવી મંદિર છે . આંતરિક મંદિરમાં બે દેવતાઓ છે, એક આઠ હાથો સાથે અને બીજો ત્રણ માથા અને પાંચ હાથો સાથે. 

તીર્થયાત્રીઓ મંદિર સુધી પહોંચવા માટે પગપાળા જાય છે. અથવા રોપ-વે સેવાનો ઉપયોગ કરો. "મનસા દેવી ઉદનખાટોલા" તરીકે ઓળખાતી રોપ-વે સેવાનો ઉપયોગ યાત્રાળુઓને નજીકમાં આવેલા ચંડી દેવી મંદિર સુધી લઈ જવા માટે પણ થાય છે . રોપ-વે યાત્રાળુઓને નીચલા સ્ટેશનથી સીધા માનસા દેવી મંદિર સુધી લઈ જાય છે. 

રોપ-વેની કુલ લંબાઈ 540 મીટર (1,770 ફૂટ) છે અને તે જે ઊંચાઈ ધરાવે છે તે 178 મીટર (584 ફૂટ) છે.પહાડ પર આવેલા મનસાદેવી મંદિર સુધી પહોંચવા માટે લગભગ દોઢ કિમી જેટલી સીડીઓ ચઢવી પડે છે. 

રોપ વે માંથી તથા મંદિર ના આંગણામાંથી સમગ્ર હરિદ્વારનો તથા ગંગામાતાનો સુંદર નયનરમ્ય નજારો માણવા જેવો છે.

મનસા દેવીનો મહિમા

માન્યતા મુજબ માતા મનસા દેવી ભકતોની તમામ મનોકામના પૂર્ણ કરે છે. મનસા એટલે ઇચ્છા ઇચ્છા, અપેક્ષા. તેઓ ભક્તોની મનસા પૂર્ણ કરનાર કરે છે. આથી તેમને મનસા દેવી કહેવામાં આવે છે. મનસા દેવી મંદિરમાં જે ભક્ત સાચા મનથી માનતા માને છે, તેની તમામ મનોકામના પૂર્ણ થાય છે. મનોકામના પૂર્તિ માટે અહીં ઝાડની ડાળી પર એક પવિત્ર દોરો બાંધવામાં આવે છે. મનોકામના પુરી થયા બાદ ભક્તો અહીં આવી આ ડોરો ખોલે છે અને મનસા દેવીના આશીર્વાદ લે છે.

ભગવાન શંકરની પુત્રી મનસા દેવી

હિંદુ ધર્મની માન્યતા મુજબ ભગવાન શંકરની 3 પુત્રી છે, જેમા એક મનસા દેવી છે. મનસા દેવીને માતા પાર્વતીની સોતેલી પુત્રી માનવામાં આવે છે. કારણ કે, માતા પાર્વતીએ તેમનો જન્મ આપ્યો નથી. પૌરાણિક કથા મુજબ માતા મનસાનો જન્મ એવા સમયે થયો જ્યારે ભગવાન શિવનું વીર્ય સર્પોની માતા કદ્રૂની મૂર્તિ પર પડ્યું હતું. આથી દેવી મનસાને ભગવાન શિવની માનસ પુત્રી કહેવાય છે. તો અમુક પૌરાણિક ગ્રંથોમાં એવો પણ ઉલ્લેખ છે કે મનસા દેવીનો જન્મ ઋષિ કશ્યપના મસ્તક માંથી થયો હતો અને તેમની માતા કદ્રૂ હતી.