જગન્નાથ મંદિર શું છે રહસ્ય -ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ નું હૃદય આજે પણ ધબકે છે- સૌથી મોટા માં મોટી રથ યાત્રા- જેવા ઘણા બધા રોચક રહશ્યો વિશે જાણો

 જગન્નાથ મંદિરનું શું છે રહશ્ય

જગન્નાથ મંદિરનું રહસ્યઃ હિંદુ ધર્મ અનુસાર ચાર ધામો બદ્રીનાથ, દ્વારકા, રામેશ્વરમ અને પુરી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે ભગવાન વિષ્ણુ ચાર ધામ પર સ્થાયી થયા હતા, ત્યારે તેઓ પહેલા બદ્રીનાથ ગયા હતા અને ત્યાં સ્નાન કર્યું હતું, ત્યારબાદ તેઓ ગુજરાતના દ્વારકા ગયા હતા અને ત્યાં કપડાં બદલ્યા હતા. દ્વારકા પછી, તેમણે ઓડિશાના પુરીમાં બપોરનું ભોજન લીધું અને છેલ્લે તામિલનાડુના રામેશ્વરમ ખાતે આરામ કર્યો. પુરીમાં ભગવાન શ્રી જગન્નાથનું મંદિર છે.

પુરીના આ મંદિરમાં ભગવાન જગન્નાથ, તેમના ભાઈ બલભદ્ર અને બહેન સુભદ્રાની લાકડાની મૂર્તિઓ છે. લાકડાના શિલ્પો સાથેનું આ દેશનું અનોખું મંદિર છે. જગન્નાથ મંદિરની આવી ઘણી વિશેષતાઓ છે, સાથે જ મંદિર સાથે જોડાયેલી એવી ઘણી વાર્તાઓ છે જે સદીઓથી રહસ્ય બનીને રહી છે.

જગન્નાથ મંદિર સાથે જોડાયેલી એવી માન્યતા છે કે જ્યારે ભગવાન કૃષ્ણે પોતાના શરીરનો ત્યાગ કર્યો અને અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યા ત્યારે શરીરના એક ભાગ સિવાય તેમનું આખું શરીર પંચતત્વમાં ભળી ગયું હતું. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન કૃષ્ણનું હૃદય જીવંત માનવીની જેમ ધડકતું હતું. એવું કહેવાય છે કે તે હૃદય હજી પણ સુરક્ષિત છે અને ભગવાન જગન્નાથની લાકડાની મૂર્તિની અંદર છે.

દર 12 વર્ષે મૂર્તિઓ બદલવામાં આવે છે.

જગન્નાથ પુરી મંદિરની ત્રણેય મૂર્તિઓ દર 12 વર્ષે બદલવામાં આવે છે. જૂની મૂર્તિઓની જગ્યાએ નવી મૂર્તિઓની સ્થાપના કરવામાં આવે છે. મૂર્તિ બદલવાની આ પ્રક્રિયા સાથે સંબંધિત એક રસપ્રદ કિસ્સો પણ છે. જ્યારે મૂર્તિઓ બદલવામાં આવે છે ત્યારે સમગ્ર શહેરમાં વીજળી ડુલ થઈ જાય છે. જગન્નાથ મંદિર ની આસપાસ સંપૂર્ણ અંધારું છે. મંદિરની બહાર CRPF સુરક્ષા તૈનાત છે. મંદિરમાં કોઈપણ વ્યક્તિના પ્રવેશ પર પ્રતિબંધ છે. મંદિરમાં ફક્ત તે જ પૂજારીઓને પ્રવેશ આપવામાં આવે છે જેમણે મૂર્તિઓ બદલવાની હોય છે.

પૂજારીની આંખો પર પણ પટ્ટી બાંધેલી છે. હાથમાં મોજા પહેરવામાં આવે છે. આ પછી મૂર્તિઓ બદલવાની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે. જૂની મૂર્તિઓ નવી મૂર્તિઓ દ્વારા બદલવામાં આવે છે, પરંતુ એક વસ્તુ છે જે ક્યારેય બદલાતી નથી, તે છે બ્રહ્મ પદાર્થ. જૂની મૂર્તિમાંથી બ્રહ્મ પદાર્થ કાઢીને નવી મૂર્તિમાં લગાવવામાં આવે છે.

ભગવાન કૃષ્ણનું હૃદય આજે પણ ધબકે છે

પુરીના જગન્નાથ મંદિરમાં ભગવાન જગન્નાથ, બલભદ્ર અને સુભદ્રાની મૂર્તિઓ લાકડાની છે. માન્યતા અનુસાર, જ્યારે ભગવાન કૃષ્ણએ તેમનો દેહ છોડ્યો ત્યારે તેમના અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યા હતા. ભગવાન શ્રી કૃષ્ણનું બાકીનું શરીર પંચતત્ત્વમાં ભળી ગયું પરંતુ તેમનું હૃદય સામાન્ય અને જીવંત રહ્યું. એવું કહેવાય છે કે આ હૃદય હજી પણ સુરક્ષિત છે અને તે ભગવાન જગન્નાથની મૂર્તિમાં ધબકે છે.

સિંહ દ્વારનું રહસ્ય

જગન્નાથ પુરી મંદિર સમુદ્ર કિનારે આવેલું છે. મંદિરમાં સિંહ દ્વાર છે. કહેવાય છે કે જ્યાં સુધી સિંહના દરવાજાની અંદર પગ ન મૂકે ત્યાં સુધી સમુદ્રના મોજાનો અવાજ સંભળાય છે, પરંતુ સિંહના દરવાજાની અંદર પગ મૂકતા જ મોજાનો અવાજ ગાયબ થઈ જાય છે. એ જ રીતે સિંહદ્વારથી નીકળતી વખતે પહેલું પગથિયું બહાર આવે કે તરત જ સમુદ્રના મોજાનો અવાજ ફરી આવવા લાગે છે.

એવું પણ કહેવાય છે કે સિંહના દરવાજામાં પગ મૂકતા પહેલા નજીકમાં સળગતી ચિતાની ગંધ પણ આવે છે, પરંતુ સિંહના દરવાજાની અંદર પગ મૂકતાની સાથે જ આ ગંધ પણ ખતમ થઈ જાય છે. સિંહદ્વારના આ રહસ્યો પણ અત્યાર સુધી રહસ્ય જ રહ્યા છે.

ભગવાન જગન્નાથના મંદિરના ધ્વજનું રહસ્ય

જગન્નાથ મંદિર લગભગ ચાર લાખ ચોરસ ફૂટ વિસ્તારમાં આવેલું છે. તેની ઉંચાઈ 214 ફૂટ છે. સામાન્ય રીતે કોઈ પણ ઈમારત કે વસ્તુ કે મનુષ્યનો પડછાયો દિવસના અમુક સમયે જમીન પર દેખાય છે, પરંતુ જગન્નાથ મંદિરનો પડછાયો ક્યારેય કોઈએ જોયો નથી. આ સિવાય મંદિરની ટોચ પર સ્થાપિત ધ્વજને લઈને પણ એક મોટું રહસ્ય છે. આ ધ્વજને રોજ બદલવાનો નિયમ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જો કોઈ દિવસ ધ્વજ બદલવામાં નહીં આવે તો કદાચ આગામી 18 વર્ષ સુધી જગન્નાથ મંદિર બંધ થઈ જશે. આ સિવાય આ ધ્વજ હંમેશા પવનની વિરુદ્ધ દિશામાં ઉડે છે.

મંદિરની ટોચ પર સુદર્શન ચક્ર પણ છે. કહેવાય છે કે જો આ સુદર્શન ચક્ર પુરીના કોઈપણ ખૂણેથી જોવામાં આવે તો તેનું મુખ તમારી તરફ દેખાય છે.

રસોડા વિશે ખાસ વાત

કહેવાય છે કે જગન્નાથ મંદિરમાં દુનિયાનું સૌથી મોટું રસોડું છે. આ રસોડામાં 500 રસોઈયા અને 300 તેમના સહયોગી કામ કરે છે. આ રસોડા સાથે જોડાયેલ એક રહસ્ય એ છે કે અહીં લાખો ભક્તો આવે તો પણ પ્રસાદની ક્યારેય કમી નથી આવતી. પરંતુ જગન્નાથ મંદિરનો દરવાજો બંધ થવાનો સમય આવતા જ પ્રસાદ આપોઆપ ખતમ થઈ જાય છે. એટલે કે અહીંનો પ્રસાદ ક્યારેય વેડફતો નથી.

આ સિવાય જગન્નાથ મંદિરમાં ચડાવવામાં આવતો પ્રસાદ લાકડાના ચૂલા પર બનાવવામાં આવે છે. આ પ્રસાદ સાત વાસણોમાં બનાવવામાં આવે છે. સાત વાસણો એક પછી એક મૂકવામાં આવે છે. એટલે કે સાતેય વાસણો ચૂલા પર સીડીની જેમ રાખવામાં આવે છે. સૌથી નવાઈની વાત એ છે કે જે વાસણ સૌથી ઉપર હોય છે એટલે કે સાતમા નંબરના વાસણને સૌથી પહેલા પ્રસાદ બનાવીને તૈયાર કરવામાં આવે છે. આ પછી છઠ્ઠા, પાંચમા, ચોથા, ત્રીજા, બીજા અને પહેલા એટલે કે નીચેનો વાસણનો પ્રસાદ તૈયાર કરવામાં આવે છે.

પુજારી આંખે પાટા બાંધીને મૂર્તિઓ બદલી નાખે છે

ભગવાન જગન્નાથ મંદિરમાં દર 12 વર્ષે ભગવાન જગન્નાથ, બહેન સુભદ્રા અને ભાઈ બલભદ્રની મૂર્તિઓ બદલવામાં આવે છે. આ મૂર્તિઓ બદલતી વખતે અંધારું થઈ જાય છે. મંદિરમાં પૂજારી સિવાય કોઈને પ્રવેશ આપવામાં આવતો નથી. મૂર્તિ બદલતી વખતે પૂજારી આંખે પાટા બાંધે છે.

શું છે બ્રહ્મ પદાર્થ?

આ બ્રહ્મ પદાર્થ શું છે તેની આજ સુધી કોઈને કોઈ માહિતી નથી. મૂર્તિ બદલનાર પૂજારીઓ પાસેથી માત્ર થોડીક વાર્તાઓ સાંભળવામાં આવી છે. આ બ્રહ્મ પદાર્થ દર 12 વર્ષે જૂની મૂર્તિમાંથી નવી મૂર્તિમાં બદલવામાં આવે છે, પરંતુ મૂર્તિ બદલનાર પૂજારીને પણ ખબર નથી કે તે શું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જો કોઈ આ બ્રહ્મ પદાર્થને જુએ છે, તો તે મૃત્યુ પામે છે. એવું પણ કહેવાય છે કે જો કોઈ આ પદાર્થને જુએ તો વ્યક્તિના શરીરના ચીંથરા ઉડી જાય છે.

એક ટુચકો એ છે કે આ બ્રહ્મ પદાર્થ હંમેશા શ્રી કૃષ્ણ સાથે જોડાઈને દેખાય છે. મૂર્તિ બદલનારા કેટલાક પૂજારીઓએ જણાવ્યું છે કે જ્યારે જૂની મૂર્તિમાંથી બ્રહ્મા પદાર્થ કાઢીને નવી મૂર્તિમાં મૂકવામાં આવે છે, ત્યારે તેને હાથ વડે કરવામાં આવે છે, તે સમયે એવું લાગે છે કે હાથમાં કંઈક કૂદતું હોય છે, જેમ કે સસલું છે. જમ્પિંગ, કોઈ એવી વસ્તુ છે જેમાં જીવન છે. કારણ કે હાથમાં મોજાં છે, તેથી તે પદાર્થ વિશે ઘણું ભાન નથી. એટલે કે, બ્રહ્મ પદાર્થ જીવંત પદાર્થ હોવાની વાર્તાઓ ચોક્કસપણે છે, પરંતુ તેની વાસ્તવિકતા શું છે તે કોઈ જાણતું નથી.

મંદિર ઉપર પક્ષીઓ ઉડતા નથી

ભગવાન જગન્નાથના મંદિરના ઘુમ્મટ પર ક્યારેય કોઈ પક્ષી બેઠેલું જોવા મળ્યું નથી. આ મંદિર ઉપરથી વિમાનોને પણ ઉડવાની મંજૂરી નથી.

જગન્નાથ મંદિરનો પુરાતત્વીય ઇતિહાસ

આ જગન્નાથ મંદિરનો સૌપ્રથમ જીર્ણોદ્ધાર 10મી સદીમાં કલિંગના ગંગા સામ્રાજ્યના રાજા અનંતવર્મન ચોડાગંગા દેવ દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો. શોધેલી તાંબાની પ્લેટો પરથી જાણવા મળે છે કે મંદિરના જગમોહન અને વિમાનના ભાગો રાજા અનંતવર્મન ચોડાગંગા દેવના શાસન દરમિયાન બાંધવામાં આવ્યા હતા. તેમના પછી અનંગ ભીમદેવે આ મંદિરને આજનું સ્વરૂપ આપ્યું.

400 વર્ષ સુધી મંદિરમાં સતત પૂજા થતી રહી, પરંતુ વર્ષ 1558માં અફઘાન સેનાપતિ કાલા પહરે ઓરિસ્સા પર હુમલો કરીને તેને કબજે કરી લીધો. આ દરમિયાન મંદિરને પણ નુકસાન પહોંચ્યું હતું અને પૂજા પણ રોકી દેવામાં આવી હતી. આ દરમિયાન, મૂર્તિઓને આક્રમણકારોથી બચાવવા માટે, તેને ચિલિકા તળાવમાં સ્થિત એક ટાપુમાં રાખવામાં આવી હતી. રામચંદ્ર દેબ દ્વારા રાજ્યની આઝાદી પછી, મૂર્તિઓને ફરીથી મંદિરમાં સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી.

જગન્નાથ પુરીનું આ મંદિર ત્રણ વખત તૂટી ગયું છે અને ત્રણ વખત તેનો જીર્ણોદ્ધાર કરીને મૂર્તિઓની પુનઃ સ્થાપના કરવામાં આવી છે. આ મંદિરની આસપાસ કુલ 30 નાના મંદિરો સ્થાપિત છે.

ભગવાન જગન્નાથ કથા

જગન્નાથ મંદિરની ઘણી વાર્તાઓ પ્રચલિત છે. પરંતુ સૌથી પ્રચલિત વાર્તા એ છે કે એકવાર માતા યશોદા, દેવકી, સુભદ્રા અને બધી રાણીઓ દ્વારકાથી વૃંદાવન આવી. માતા યશોદાએ સુભદ્રાને આદેશ આપ્યો કે જ્યાં સુધી તે કૃષ્ણના બાળકોના મનોરંજનનું વર્ણન કરતી રહેશે ત્યાં સુધી તમે દરવાજાની રક્ષા કરશો જેથી કૃષ્ણ અને બલરામ અંદર પ્રવેશી ન શકે. માતા યશોદાએ કૃષ્ણના વિનોદની ગાથા શરૂ કરી અને જેમ જેમ તે બોલતી ગઈ તેમ તેમ બધા તેના શબ્દોમાં મગ્ન થઈ ગયા. સુભદ્રા પણ દરવાજાના ચોકીદારને ભૂલી ગઈ અને વાર્તાઓ સાંભળવા લાગી.

ત્યારે અચાનક કૃષ્ણ અને બલરામ ઓરડામાં પ્રવેશ્યા. મંત્રમુગ્ધ સુભદ્રાએ બંને ભાઈઓ પર ધ્યાન આપ્યું નહિ. કૃષ્ણ અને બલરામ પણ વાર્તાઓ સાંભળવા લાગ્યા. જેમ જેમ તે વાર્તા સાંભળતો ગયો તેમ તેમ તેની આંખો આશ્ચર્યથી મોટી થતી ગઈ. પછી નારદજી નાટકીય રીતે આવ્યા. નારદજીએ બધાના હાવભાવ જોવા માંડ્યા હતા કે બધાને ખબર પડી ગઈ કે કોઈ આવ્યું છે. જેના કારણે અહીં કૃષ્ણલીલાનું પઠન અટકી ગયું. કૃષ્ણજીનો એ મનમોહક અવતાર જોઈને નારદજીએ કહ્યું, “વાહ ભગવાન, તમે બહુ સુંદર દેખાઈ રહ્યા છો. તમે આ રૂપમાં ક્યારે અવતાર લેશો?” તે સમયે કૃષ્ણજીએ કહ્યું કે તેઓ કલિયુગમાં આવો અવતાર લેશે.

કૃષ્ણે આપેલા વચન મુજબ ભગવાન રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્નના સ્વપ્નમાં આવ્યા અને મંદિર બનાવવાનો આદેશ આપ્યો. તેણે રાજાને કહ્યું કે જેમ ભગવાને સ્વપ્નમાં આવીને આ દેવતા બનાવવાની વાત કરી હતી, તેવી જ રીતે તેને અધૂરી રાખવા માટે દરવાજો ખોલવામાં આવ્યો હતો. રાજાએ તે અધૂરી મૂર્તિઓ મંદિરમાં સ્થાપિત કરાવી. આ જ કારણ છે કે જગન્નાથ પુરીના મંદિરમાં પથ્થર કે અન્ય ધાતુની મૂર્તિની પૂજા કરવામાં આવતી નથી, પરંતુ ઝાડના થડનો ઉપયોગ કરીને બનાવેલી મૂર્તિની પૂજા કરવામાં આવે છે.