રાંધણ છઠ – ગુજરાતી પરંપરાનો પવિત્ર તહેવાર જાણો વધુ માહિતી

 રાંધણ છઠ – ગુજરાતી પરંપરાનો પવિત્ર તહેવાર

ભારતીય તહેવારોમાં દરેક ક્ષેત્રની પોતાની ખાસ ઓળખ છે. ગુજરાતી લોકો માટે તહેવાર માત્ર ધાર્મિક પ્રસંગ નહીં પણ કુટુંબ, ભોજન, પરંપરા અને સંસ્કૃતિને જીવંત રાખવાનું ઉત્તમ સાધન છે. આવા અનેક તહેવારોમાંથી એક અનોખો તહેવાર છે – રાંધણ છઠ. આ તહેવાર ખાસ કરીને સ્ત્રીઓ માટે ખૂબ જ મહત્વ ધરાવે છે અને શ્રાવણ મહિનાના અંતે, શ્રાવણ વદ છઠ્ઠના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે.

રાંધણ છઠનો અર્થ

''રાંધણ'' એટલે રસોઈ અને ‘છાંઠ’ એટલે છઠ્ઠમુ દિન. એટલે કે એ દિવસ જ્યારે ઘરની સ્ત્રીઓ આગામી શીતળા સાતમ માટેનો ભોજન તૈયાર કરે છે. એ દિવસે કોઇ તાજું ભોજન બનાવાતું નથી, માત્ર અગાઉના દિવસે તૈયાર કરેલું જ ભોજન ખવાય છે. તેથી રાંધણ છઠ એ રાંધવાની તૈયારીઓનો દિવસ છે.

 રાંધણ છઠ શીતળા સાતમનો સંબંધ

શીતળા સાતમ એ શીતળા માતાની પૂજાનો દિવસ છે. માન્યતા મુજબ શીતળા માતા તાજું ભોજન ન ગમે અને તેને શાંત, ઠંડું અને પૂર્વે બનાવેલું ભોજન અર્પણ કરવું જોઈએ. આ દિવસે ઘરમાં ચુલ્હો ન બળે અને રસોડું બંધ રહે. તેથી એ પૂર્વ દિવસે રાંધણ છઠ ઉજવાય છે અને બધું ભોજન તૈયાર થાય છે.

 રાંધણ છઠ ધાર્મિક અને સંસ્કૃતિક મહત્વ

શુચિ અને પવિત્રતા: 

રાંધણ છઠના દિવસે મહિલાઓ સ્નાન કર્યા પછી શુદ્ધતા પાળીને ભોજન બનાવે છે. રસોઈ કરતી વખતે ધાર્મિક ભજન અથવા મંત્રો બોલવામાં આવે છે.

કટુંબ માટે પ્રાર્થના: 

આ તહેવાર માતાઓ તેમના બાળકોના આરોગ્ય અને પરિવારના સુખ માટે ભોજન તૈયાર કરીને શીતળા માતાને અર્પણ કરે છે.

સાંસ્કૃતિક વારસો: 

આ તહેવાર જુની પેઢીથી નવી પેઢી સુધી પરિવારોમાં પારંપરિક રીતે પસાર થાય છે, જેનાથી ગુજરાતી સંસ્કૃતિ જીવંત રહે છે.

પ્રકૃતિ સાથે જોડાણ: 

શીતળા સાતમ વર્ષામાં આવે છે, જ્યારે હવાની સર્દી અને ભોજનની ઠંડકનું નાતું પણ ધ્યાનમાં લેવાયું છે.

રાંધણ છઠ ધાર્મિક મહત્વ અને માન્યતા 

રાંધણ છઠ્ઠના દિવસે લોકો ઘરે-ઘરે નવા નવા પકવાન અને વ્યંજન બનાવતા હોય છે. આ દિવસે આખો દિવસ દરેક ઘરમાં નવી નવી વાનગી બનાવવામાં આવે છે અને બીજા દિવસે એટલે કે શીતળા સાતમના દિવસે છઠના દિવસે બનાવેલ ભોજન અને પકવાન માણવાનો મહિમા છે. જે વર્ષો જૂની ધાર્મિક પરંપરા છે. શીતળા સાતમના દિવસે શીતળા માતાની પૂજા કરી ઠંડા ભોજન આરોગવામાં આવે છે. તેના બીજા દિવસે એટલે શ્રાવણ વદ આઠમે કાનુડાનો જનમદિવસ એટલે કે જન્માષ્ટમીની ઉજવણી કરાય છે.

આ બધી વાનગીઓ બનાવ્યા પછી રાંધણ છઠની રાત્રે ઘરના ચૂલ્હાની સાફ સાફાઈ કરાય છે. સફાઈ કર્યા પછી ચૂલાને ઠારવામાં આવે છે. રાંધણ ગેસ કે ચૂલ્હાની પૂજા કરે છે. ચૂલો ઠંડા કર્યા પછી તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી.

રાંધણ છઠ્ઠના દિવસે માન્યતા પ્રમાણે માતા શીતળા ઘરે ઘરે વિહાર કરવા માટે આવે છે. અને ચૂલામાં આળોટતા હોવાથી આ દિવસે સાંજે જ ચૂલા અથવા ગેસને વિધીપૂર્વક ઠારી દેવામાં આવે છે. જો માતા શીતળાને તમારા ઘરના ચૂલાથી ઠંડક મળશે તો માતા શીતળા સુખી થવાના આશીર્વાદ આપી બીજા ઘરે જાય છે, માટે રાંધણછઠના દિવસે સાંજે ચૂલો ઠારવાની પરંપરા છે. આધુનિક જમાનમાં ગેસ આવી ગયા છે ચૂલાની જગ્યાએ તો ગેસને પણ ઠારવાની પરંપરા રહેલી છે. એક દિવસ ઠંડુ ભોજન જમવાથી આપના શરીરમાં થતાં અન્ય વિકાર પણ શાંત થઈ જાય છે. અને શરીર એકદમ નીરોગી બની રહે છે.

શ્રાવણ મહિનામાં કૃષ્ણ પક્ષની છઠનો તહેવાર ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના મોટા ભાઈ શ્રી બલરામજીની જન્મજયંતિ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે શ્રી બલારામજીનો જન્મ થયો હતો. શ્રી બલરામજીનું મુખ્ય શસ્ત્ર એ હળ છે. આ કારણોસર તેમને હલાધર પણ કહેવામાં આવે છે. આ ઉત્સવનું નામ શસ્ત્રના નામ "હળ" પરથી રાખવામા આવ્યું છે. ભારતના કેટલાક પૂર્વી ભાગોમાં તેને ‘લાલાય છઠ’ પણ કહેવામાં આવે છે.

રાંધણ છઠના દિવસે બનાવાતું ભોજન

આ દિવસે ખાસ કરીને શાકાહારી અને ઢીંગલીયું ભોજન બનાવવામાં આવે છે. કેટલાક લોકપ્રિય વાનગીઓ નીચે મુજબ છે:

ફૂલ રેસીપી કેવી રીતે બનાવવી તે માટે નામ પર ક્લિક કરો .

ઢેબરા 

પૂરી ,તીખી,મીઠી ,સાદી 

જુદા જુદા પ્રકાર ના ભજીયા 

લોટના લાડુ

ઢોકળા / ખમણ

થાંધળ

મેંગો પલ્પ (કે જારનું રસ)

પાપડ, અથાણાં, મીઠો કોકમ

મીઠી શીરો 

સુખડી

ઘૂઘરા 

શ્રીખંડ 

હાંડવો 

આ બધું ભોજન આગામી દિવસે ઉપયોગમાં લેવાય છે અને ખાસ કરીને શીતળા માતાની મૂર્તિને અર્પણ કરીને પછી પરિવાર સાથે પ્રસાદ રૂપે વહેંચવામાં આવે છે.

આજના સમયમાં રાંધણ છઠનું સ્થાન

આજના ટેકનોલોજી અને ઝડપી જીવનશૈલીમાં આપણાં ઘરોમાં ઘણા તહેવારો ધીરે ધીરે ભૂલાઈ રહ્યાં છે. પરંતુ રાંધણ છઠ એવો તહેવાર છે જે આજે પણ અનેક ઘરોમાં શ્રદ્ધાથી ઉજવાય છે. કેટલાક પરિવારો હવે ભોજન ઓર્ડર કરતાં હોવા છતાં, રાંધણ છઠના દિવસે પોતાનું બનાવેલું ભોજન જ શીતળા માતાને અર્પણ કરે છે.

આ તહેવાર સ્ત્રીઓ માટે સામૂહિક મિલનનો દિવસ પણ હોય છે. ક્યારેક કાઠિયાવાડી અને સુરતી વિસ્તારોમાં મહિલાઓ ભેગી મળી એકસાથે રસોઈ બનાવે છે અને પછી વાતો સાથે ભોજનનો આનંદ માણે છે. આ રીતે સંબંધોમાં નજીકપણું અને સમાજમાં સૌહાર્દ વધે છે.

સમાજશિક્ષણ અને સંસ્કાર

રાંધણ છઠ બાળકો અને યુવાનો માટે સંસ્કાર શીખવાનો દિવસ પણ બની શકે છે. નાના બાળકોએ જોવું કે તેમની માતા કે દાદી કેવી રીતે ધાર્મિક પવિત્રતાથી ભોજન બનાવે છે, શું શું વિધિ છે, તો તેઓ પણ આવતી પેઢી માટે એ સંસ્કૃતિને આગળ વધારશે.

આ તહેવાર શીખવે છે કે ભોજન બનાવવો એ માત્ર કાર્ય નથી, પણ એક આધ્યાત્મિક સાધના પણ બની શકે છે.

નિષ્કર્ષ

રાંધણ છઠ એ માત્ર એક રસોઈનો દિવસ નથી. એ એજ દિવસ છે જ્યારે એક મહિલા ભગવાન માટે, પરિવાર માટે અને સંસ્કૃતિ માટે કંઈક વિશેષ કરે છે. એ માતાનું પ્રેમ, શ્રદ્ધા અને ઉત્સાહ ભોજનમાં ભરાઈ જાય છે. એવું કહેવાય છે કે પ્રેમથી બનાવેલું ભોજન એજ સાચું પ્રસાદ હોય છે.

આજના સમયમાં જ્યારે દરેક બાબતને ઝડપથી પુરા કરવા પર ધ્યાન રહે છે, ત્યારે આવા તહેવારો આપણને થોભીને વિચારવાનું કહે છે – સંબંધો, સંસ્કૃતિ અને સંવેદના શું છે.

ચાલો, આ રાંધણ છઠે આપણે પણ માત્ર ભોજન નહીં બનાવીએ, પણ માતાજી માટે શ્રદ્ધાથી, પરિવાર માટે પ્રેમથી અને સંસ્કૃતિ માટે ગૌરવભેર રાંધીએ.